مقبره الشعرای تبریز ، مدفن 400 تن از شعرا و ادیبان بنام ایران

بنای یادبود مقبره الشعرای تبریز این روزها با آن سازه منحصر به فرد و تماشایی‌اش، یکی از نمادهای فرهنگی شهر تبریز محسوب می شود. برای بازدید از این مقبره باید راه محله تاریخی سُرخاب در قلب شهر تبریز را پیش بگیرید. مقبره الشعرا آرامگاه شاعران معنی می دهد و در گذشته بخشی از گورستان محله سرخاب محسوب می شد. گورستانی که از ۸۰۰ سال پیش تا به امروز بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و نویسنده را در خود جای داده و مدفن انسان های بزرگی شده است.

معروفترین شاعر خفته در این مقبره استاد شهریار است که در سال ۱۳۶۷ جسم ایشان در این مکان آرام گرفت.

از دیگر شخصیت های مهمی که در مقبره الشعرا به خاک سپرده شده اند می توان به حکیم اسدی توسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، همام تبریزی، ظهیرالدین فارابی، لسانی شیرازی و … اشاره کرد. این مقبره در نزدیکی بناها و مقابر معروف و تاریخی مانند ربع رشیدی، بقعه سید حمزه، مسجد صاحب الامر، خانه و موزه قاجار و …. قرار گرفته است. به گفته کارشناسان این مقبره مجموعه ای غنی از تاریخ ادبیات ایران است که گستره جغرافیایی آن حتی از مرزهای کشورمان نیز فراتر می رود.

افراد مشهور دفن شده در مقبره الشعرای تبریز

بنا به روایت هایی بیش از ۳۲۰ شاعر و عارف، و بنا به گفته ای دیگر بیش از ۴۰۰ تن در این مقبره الشعرا دفن هستند. افراد نامداری از سرزمین ها و شهرهای مختلف که در کنار هم باعث غنای فرهنگی و هنری تبریز قدیم و همبستگی و افتخار تبریز جدید شده اند.

سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار

محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار در کنار خاقانی از مشهورترین شعرای دفن شده در مقبره الشعراست. او در سال ۱۳۲۵ ه.ق (۱۲۸۵ ه.ش) در شهر تبریز به دنیا آمد و در جوانی برای ادامه تحصیل به تهران رفت. در زمان ورود به پایتخت با استاد ابوالحسن صبا آشنا شد و نواختن سه تار و مشق ردیف های سازی موسیقی ایرانی را از او یاد گرفت. او همزمان با تحصیل در دالفنون تحصیلات علوم دینی خود را پیگیری کرد و در سال ۱۳۰۳ وارد مدرسه طب شد. در سال های حضور در تهران شهریار شعر فارسی و آذری را با مهارت می سرود و کم کم به چهره شناخته شده ای در حوزه شعر و شاعری ایران بدل می شد. او در فاصله سال های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۰ ه.ش اثر جاودانه خود حیدر بابایه سلام را خلق کرد. این اثر یکی از شاهکارهای ادبیات ترکی آذربایجانی به شمار می رود و در آن از اصالت و زیبایی ها شهر و دیار خود یاد کرده است. وی در سال ۱۳۳۲ به تبریز بازمی گردد و تحصیل در علم پزشکی را به دلیل شکست عشقی رها می کند. در این سال با یکی از بستگان خود ازدواج می کند و از این ازدواج صاحب سه فرزند می شود. در سال های دهه ۴۰ شهریار به اوج شهرت خود رسیده بود، یک سوم قرآن را به خط زیبای نسخ خطاطی کرد و دیوان اشعار فارسی و ترکی آن چندین بار چاپ و بلافاصله نایاب شد. کتاب ارزنده سهندیه را در سال های اقامت خود در تبریز می سراید و در سال ۱۳۵۴ همسرش را از دست می دهد. وی پس از یک دوره بیماری در سال ۱۳۶۷ در بیمارستان مهر تهران بستری شده و از دنیا می رود. بنا به وصیت خود در مقبره الشعرای تبریز دفن می شود.

روز ملی شعر و ادب فارسی (ایران) | سالروز درگذشت شهریار

۲۷ شهریور سالروز درگذشت این شاعر گرانقدر و خوش آوازه است. این روز با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی انتخاب شد. به همین مناسبت در این روز در جای جای ایران برنامه هایی برای بزرگداشت این شاعر توانا و تجلیل از مقام شعر و هنر ایرانی برگزار می شود.

اسدی طوسی، اولین شاعر دفن شده در مقبره الشعرا

ابونصر علی بن احمد، اسدی طوسی اولین شاعر دفن شده در مقبره الشعراست. از او آثاری مانند قصاید مناظره، گرشاسب نامه، لغت فرس و کتاب نسخه البنیه عن حقایق الدویه بر جای مانده است. این شاعر اصالتا اهل توس خراسان بود؛ اما در سال ۴۲۵ ه.ق (۴۱۳ ه.ش) در تبریز از دنیا رفت و در گورستان سرخاب دفن شد.

قطران تبریزی

شاعر معروف قرن پنجم هجری و دومین شاعری است که در سرخاب و مقبره الشعرا به خاک سپرده شد. او نخستین شاعر پارسی گوی آذربایجان محسوب می شود. دیوان قطران، دقیقی و منجیک از جمله آثار وی هستند. او در تاریخ ۴۶۵ ه.ق (۴۵۲ ه.ش) درگذشت و در سرخاب دفن شد. اهمیت آثار او در اشاره واقعه های مهم تاریخی تبریز نیز هست.

خاقانی شروانی

خاقانی شروانی از مشهورترین شاعرانی ست که در مقبره الشعرا دفن شده اند. وی بزرگترین شاعر قرن ششم محسوب می شود و محل تولدش شروان یا شیروان است. در منابع تاریخی آمده است که این شاعر بزرگ در سال ۵۲۰ ه.ق (۵۰۵ ه.ش) متولد و در سال ۵۹۵ ه.ق (۵۷۸ ه.ش) در تبریز از دنیا رفته است. از جمله آثار این شاعر بزرگ می توان به دیوان اشعار، مثنوی تحفه العراقین، منشات خاقانی و مثنوی کوتاه ختم الغرایب اشاره کرد.

ظهیرالدین فاریابی

پس از خاقانی مشهورترین شاعری که در مقبره الشعرا دفن شده، ابوالفضل طاهر بن محمد فاریابی متخلص به ظهیر است. او از اهالی بلخ بوده و در سال ۵۲۲ ه.ق (۵۰۷ ه.ش) متولد شده است. ظهیر بر خلاف خاقانی در فقر و تنگدستی در سال ۵۹۸ ه.ق (۵۸۱ ه.ش) از دنیا رفت. از آثار او می توان به دیوان شعرش اشاره کرد.

لسانی شیرازی

مولانا وجیه الدین عبدالله لسانی شیرازی از دیگر شاعران مشهور دفن شده در مقبره الشعراست. در شیراز متولد شد و در بغداد و دارالسلطنه تبریز زندگی کرد. تاریخ وفات او را بین سال های ۹۴۰ تا ۹۴۱ ه.ق (۹۱۲ تا ۹۱۳ ه.ش) تخمین زده اند.

خواجه همام تبریزی

خواجه همام الدین محمد بن علاالدین فریدون تبریزی از شعرای بزرگ قرن هفتم بود. تخلص او همام و در زمان خود به اشعار سعدی علاقه و ارادت بسیاری نشان می داد. همام در سال ۶۳۶ ه.ق (۶۱۷ ه.ش) متولد شد و در سال ۷۱۴ ه.ق (۶۹۳ ه.ش) از دنیا رفت. از آثار او می توان به المجموعه الرشیدیه اشاره کرد.

تاریخچه

همان گونه که گفتیم تبریز از دیرباز ماوا و مامن شعرا، عرفا و نویسندگان فرهیخته بوده که در کوی ها و محله های قدیمی این شهر زندگی می کردند و روزگار می گذراندند. افرادی که چه اهل تبریز بوده چه از مکان دیگری به اینجا آمده بودند، شیفته این شهر شده و وصیت کرده بودند تا در دیار اولین ها به خاک سپرده شوند. در میان محله های مختلف، کوی سرخاب به دلیل اینکه شاعران بسیاری در آن زندگی می کردند شهرت و محبوبیت بسیاری داشت و بسیاری از بزرگان دوست داشتند تا بعد از مرگ در همین محله دفن شوند. تبریز پس از قرن ششم و زمانی که مرکز حکومت اتابکان آذربایجان لقب گرفت به پناهگاه شاعرانی بدل شد که به دنبال زندگی آرام و آسوده ای به دور از جنگ و نزاع بودند. خاقانی، ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمده و در این شهر ساکن شدند. این شاعران در آن زمان در حظیره های (قبر، آرامگاه ابدی) مخصوصی دفن می شدند که بعدها به آنها مقبره الشعرا گفتند. شاعران دیگری نیز در دوره های مختلف از ایلخانان تا آق قویونلوها و دوران صفویه به این شهر می آمدند و وصیت می کردند در جوار خاقانی بزرگ دفن شوند. البته تا پیش از قرن هشتم اثری از نام این گورستان در آثار مکتوب به چشم نمی خورد. مکانی که با نام های حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب نیز از آن یاد می شد و شهرت پیدا کرده بود.

در سال ۱۳۵۰ به دلیل وجود قبر عارفان و نامدارن بسیار در این محوطه دولت تصمیم به بازسازی این مکان گرفت و مسابقه ای برای بازسازی و طراحی بنای یادبود آن برپا کرد. آگهی این طرح یادبود در روزنامه های اطلاعات، کیهان و مجله یغما برگزار و پیشنهاد “غلامرضا فروزان مهر” از میان پیشنهادهای دیگر برگزیده شد. کار عملیات ساخت این بنای یادبود در سال ۱۳۵۱ با جدیت پیگیری شد و به پیش رفت و تا سال ۱۳۶۱ ادامه پیدا کرد. بعد از آن وزارت فرهنگ و ارشاد متولی این مجموعه شد و اجرای ساماندهی طرح مقبره الشعرا را بر عهده گرفت. البته بنای یادبود مقبره الشعرا تنها بخشی از طرحی است که آقای فروزانمهر ارایه داده بود. بر اساس این طرح قرار بود پردیس فرهنگی برای تجمع هنرمندان و هنردوستان در این مکان ساخته شود. مجموعه ای تاریخی و فرهنگی که در صورت ساخته شدن به صورت کامل می توانست با مجموعه های فرهنگی مانند حافظیه و سعدیه رقابت کند. این طرحِ فرهنگیِ ۱۱ هزار مترمربعی شامل ساخت آرامگاه، موزه، نمایشگاه و پیاده راهی بود که می خواست مناطق مختلف تاریخی سرخاب را به یکدیگر متصل کند. در طول این سال ها اما هنوز طرح نهایی مقبره الشعرا به طور کامل به اجرا درنیامده است و معلوم نیست چه زمانی مورد بهره برداری کامل قرار گیرد.

معماری مقبره الاشعرا

سازه ای که تلفیقی از هنر معماری مدرن و سنتی را در خود جای داده است و به گونه ای طراحی شده که بتواند حس ارتباطی بین بیننده و تازه بودن طرح برقرار کنند. هدف از اجرای چنین طرحی از دست ندادن جذابیت معماری در گذر زمان بود.

آنچه در اینجا می بینید

زمانی که از پله های مقبره الشعرا بالا می روید با سازه ای عظیم روبرو می شوید که با هنرمندی تمام ساخته شده و با طاق هایی در هم فرورفته شما را در بر می گیرد. برای رسیدن به در ورودی باید از پله ها پایین آمده و وارد فضای اصلی زیرین نماد یادبود مقبره الشعرا شوید. به بخش اصلی که می رسید خود را درون اتاقی بزرگ با چند اتاق کوچک تر در کنار، می بینید. قبری در گوشه اتاق توجه شما را به سمت خود جلب می کند. محلی که با شیشه حصار کشی شده و اشعاری بر روی آن نقش بسته است. این، قبرِ محمدحسین شهریار شاعر شهیر ایرانی و تبریزی است. دور تا دور اتاق با شعر نوشته ها، مجسمه ها و تابلوهایی از اشعار مختلفی که در اینجا دفن شده اند پر شده است. چند بخش جانبی نیز در اینجا به چشم می خورد که یکی از آنها به کارهای اداری و یکی نیز به فروش کتاب، صنایع دستی، مجسمه های کوچک و … اختصاص پیدا کرده است. در دیگر بخش ها نیز می توانید با دیگر شاعران و بزرگان خفته در این مکان بیشتر آشنا شوید. مقبره الشعرا همچنین راهنماهای تخصصی دارد که می تواند سوال های خود در مورد این مکان را از آنها بپرسید.

مسیر دسترسی

آدرس: آذربایجان شرقی، تبریز، محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، جنب خیابان عارف، مقبره الشعرا

برای رسیدن به مقبره الشعرا باید خود را به بلوار بسیج بلوار ۲۹ بهمن برسانید. راه خیابان امام خمینی را در پیش بگیرید و بعد از گذشتن از مسجد کبود به سمت شمال و خیابان ثقه الاسلام بپیچید. در اولین چهار راه و در دست راست خود مقبره الشعرا را خواهید دید.