دشت مغان ، دشت همیشه بهار ایران

دشتی که از سمت شرق و شمال به جمهوری آذربایجان و از غرب به ارسباران و از سمت جنوب به شهرستان مشکین شهر محدود شده است. قسمتی از دشت مغان شمالی ترین بخش استان اردبیل و اکثر بخشهای آن در جمهوری آذربایجان قرار دارد.

مغان از سال ۱۳۵۵ از توابع توابع مشکین شهر در تقسیمات کشوری خارج شد و شامل سه شهر گرمی،بیله سوار و پارس آباد می شود و در حال حاضر بعنوان یک شهرستان مستقل به مرکزیت شهر گرمی محسوب می شد. قسمت شمالی دشت مغان به دشت همیشه بهار ایران معروف است. دشت مغان  از قطبهای مهم دامپروری و کشاورزی ایران است. اقسام غلات، حبوبات و علوفه درسراسر دشت مغان زیر کشت می رود به همین خاطر مغان را انبار غله آذربایجان می گویند.

 دشت مغان به سه قسمت کوهستانی، کوهپایه ای و جلگه ای قابل تقسیم است:

نواحی کوهستانی:

ارتفاعات جنوب، جنوب غرب و غرب که از ارتفاع حداقل ۱۰۰متر به سمت جنوب و غرببا شیب بیش از۱۰درصد برمیزان ارتفاع افزوده شده وتا حدود۷۰۰متر می رسد. قسمتهایی از بخش اصلاندوز،دهستان قشلاق غربی، بخش مرکزی و دهستان قشلاق شمالی جزو این نواحی هستند.

 نواحی کوهپایه ای :

زمین هایی با ارتفاعی کمتر از۱۰۰متر متصل به کوهستان تا نزدیک جلگه که شیب زمین حدود ۱ تا ۱۰ درصد می باشد و برای کشاورزی ودامپروری وحتی سکونت مناسب و مساعد به حساب می آید. قسمتهایی از بخش تازه کند، بخش مرکزی، دهستان قشلاق شمالی و بخش اصلاندوز جزو نواحی.

نواحی جلگه ای:

درشمال دشت با شیب کمتر از ۵ درصد تا سواحل رود ارس که تاارتفاع حداقل ۳۰متر از سطح دریا در منتهی الیه شمال شرق منطقه در دهستان ساوالان ادامه می یابد، گسترش دارد که به علت خاک هایحاصلخیز و آبرفتی دانه ریز و رسوبی کلا زمینهای کشاورزی را تشکیل داده و جمعیت زیادی سکونت دارند.

محیط زیست دشت مغان:

در تالاب های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی مثل قوی فریادکش، قوی کوچک،قوی گنگ، پلیکان خاکستری، اردک چشم طلایی، اردک تاجدار، مرکوس سفید، غاز خاکستری و بالکان کوچک قابل مشاهده است.

تپه نادر اصلاندوز، قلعه اولتان ،گورستان اصلاندوزمغان، گورستان کورلار کورعباسلوی مغان، برج قارلوجا، تپه خرمن،  پل تاریخی خمارلو – مغان، زیستگاه خروسلوی مغان، زیستگاه آقابابا ، زیستگاه حسن دره سی،  دریاچه سد شهرک مغان، سواحل زیبای آراز چایی (رود ارس)، جنگل های مغان از آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی  این منطقه هستند.

تپه نادری (نادرشاه افشار) اصلاندوز:

در جنوب غربی شهر اصلاندوز مغان در تلاقی رودخانه آراز (ارس) و قره سو (دره رود) قرار دارد. در تپه نادری ، نادرشاهسران کشور و بزرگان را به دشت مغان فرا خواند وانجمن بزرگی تشکیل داد که منجر به خلع شاه طهماسب دوم صفوی و رسیدن وی به تخت سلطنت شد.

قلعه اولتان:

قلعه اولتان در ۵۰۰ متری روستای اولتان، کنار رودخانه آراز (ارس) قرار دارد. دور تا دور قلعه اولتان  دیوار بزرگ خشتی و آثار خندق بزرگی سه سمت آن را فرا گرفته، دیده می شود. بانیان نخستین قلعه اولتان، اشکانیان بوده اند و به واسطه استحکام و موقعیت مناسبی که این قلعه داشته تا قرن دوازدهم هجری از آن استفاده شده است.

گورستانهای قدیمی:

گورستان های قوش اوتران، قلی بیگلو، افجی، گدایلو و کرار کورعباسلو واقع، که مربوط به هزاره اول پیش از میلاددر نزدیکی اصلاندوزوجود دارند.

قیز قلعه سی:

دژ مستحکم و بزرگی در کنار رودخانه برزند در ۱۷ کیلومتری شمال گرمی مغان و یکی از قلعه های متعددیست که با نام قلعه دختر در سرتاسر کشور شناخته شده است.  تاریخ این دژبه دوران اشکانی و ساسانی نسبت می دهند.

چشمه طبیعی مازافا و آب شفابخش سنگ کلیه و چوبان سنگی :

۲۰ کیلومتر پس از روستای صلوات بطرف مشگین شهر، تابلوی آبی ناخوانایی نام روستای مازافا را بر روی آن نوشته شده است. بعد از عبوراز وسط روستای مازافا،  دو کیلومتر راه خاکی به چشمه آب معدنی مازافا میر سیم که به گفته خیلی ها درمان سنگ کلیه است.

عشایر مغان :

انسان های کوچ نشین، مهمان نواز، معصوم و سختکوش که در دامنه کوهها و پهنه دشتها پس از سپری شدن قرنها تبدیل به مردمانی خودکفا با فرهنگی اصیل شده اند و امروزه نیز مثل کوه استوار خود را حفظ کرده اند.